Veldur Euroið verðbólgu? Tveggja stafa verðbólgutölur á Eurosvæðinu

Nú er "heimsins forni fjandi", verðbólgan kominn aftur á kreik.  Það er reyndar ekki langt síðan það mátti heyra sósíalista hér og þar fullyrða að ríkið gæti fjármagnað sig með peningaprentun án þess að nokkur yrði þess var.

En "faraldurinn" færði okkur þau gömlu sannindi að peningaprentun þýðir verðbólga.  Skertar flutningalinur þyðir verðbólga.  Sé peningamagn aukið án þess að framleiðsla eða framboð sé það sömuleiðis þýðir það verðbólga.

En desember hefur líka fært ökkur þá staðreynd að verðbólga á Íslandi í nýliðnum desember var lægri en á Eurosvæðinu (meðaltal) og í Bandaríkjunum.

Líklega hefa einhverjir ekki átt von á því að lifa slíka tíma.

Nu er reyndar svo komið að finna má tveggja stafa verðbólgutölur á Eurosvæðinu, því verðbólgan var 12% í Eistlandi og 10.7% í Litháen í desember.

Á Íslandi var hún (best er að nota samræmdar mælingar og ´því eru notaðr tölur frá "Hagstofu" Evrópusambandsins hér) 3.9%.

Lægst er verðbólgan á Eurosvæðinu hjá Möltu, 2.6%.  Það er sem sé næstum 10 %stiga munur á hæstu og lægstu verðbólgu innan svæðisins.

Það ætti að kveða í kútinn í eitt skipti fyrr öll þá mýtu að verðbólga innan sama mynsvæðis verði áþekk, eða að verðbólg hlyti að minnka á Íslandi ef euro yrði tekið upp (það segir þó ekki að slikt væri ekki mögulegt).

En svo spurningunni í fyrirsögninni sé svarað, er það auðvitað ekki euroið sem veldur þessari verðbólgu, heldur efnahagsaðgerðir og efnahagskringumstæður í mismunandi löndum.  Rétt eins og sambandið er á milli efnahagsmála og krónunnar Íslandi.

En það er mikill misskilningur að gjaldmiðill valdi verðbólgu.

En ef að Íslandi hefði tekið upp euro sem gjaldmiðill er auðvitað engin leið að segja hvort að verðbólga væri 12% eins og í Eistlandi, nú eða 5.7% eins og í Þýskalandi.  Hún gæti jafnvel verið sú aama og hún er nú, 3.9%.

Nú spá margir því að vaxtahækkanir séu í farvatninu hjá Seðlabönkum heims (flestum) en ýmsir þeirra, þar á meðal Seðlabanki Eurosvæðisins og sá Bandaríski eiga erfiðar ákvarðanir fyrir höndum, sérstaklega Seðlabanki Eurosvæðisins, því vaxtahækkanir hans gætu sett ríki innan svæðisins svo gott sem á höfuðið.

Að ýmsu leiti eru Íslendingar því í öfundsverðri stöðu, vaxtahækkunarferli hafið og skuldastaða hins opinbera enn viðráðanleg.

Enn margt getur farið úrskeiðis.

En það er vissulega umhugsunarefni að upptaka euros skuli enn vera þungamiðja efnahagsstefnu tveggja Íslenskra stjórnmálaflokka.

 

 

 

Fyrirsjáanleiki - í raforkuverði. Kaldur vetur framundan víða í Evrópu?

Orðið fyrirsjáanleiki er líklega eitt af tískuorðum undanfarinna missera.  Mikið hefur verið talað um að fyrirsjáanleiki sé nauðsynlegur fyrir fyrirtæki og einnig einstaklinga.

Vissulega er alltaf gott að vita hvað er framundan eða hvað framtíðin ber í skauti sér, en lífið er þó oft á tíðum allt annað er fyrirsjánlegt.

En vissulega leitumst við (flest) að búa í haginn fyrir okkur þannig að við vitum hvers er að vænta.

Það þarf ekki að koma á óvart að erlend fyrirtæki velti fyrir sér að setja á fót starfsemi á Íslandi, þar sem raforkuverð er nokkuð fyrirsjáanlegt.

Þannig er málum ekki háttað víðast um Evrópu þessa dagana, þar sem enginn veit hvaða raforkuverð verður á morgun (bókstaflega), hvað þá lengra inn í framtíðina.

Ný met á raforkuverði líta reglulega dagsins ljós og jafnvel er talin hætta á því að framtíðin feli hreinlega í sér orkuskort.

Lognið sem mörg okkar kunna vel að meta verður til þess að raforkuverð hækkar vegna þess að vindmyllur snúast ekki.

"In Italy, electricity bills have risen by 20 percent in the last quarter and are expected to rise by 40 percent from October, according to Minister for the Ecological Transition Roberto Cingolani."

"In Spain, the government is facing a political crisis caused by record-breaking power prices — which have tripled to €172.78 per megawatt-hour over the last half-year."

Sjá hér.

Rafmagnsverð náði nýlega methæðum í Eistlandi, þar sem rafmagnsverð hækkaði "yfir nótt" um u.þ.b. 100%.

"The price of electricity in the Estonian price area of the Nord Pool power exchange will rise to an average of €160.36 per megawatt-hour on Wednesday. A year ago, electricity cost €94 euros less at the same time.

The price will be the highest on Wednesday in the morning and evening, at 9 a.m. electricity will cost €192.11 per megawatt-hour, at 7 p.m. it will rise to €192.86 per megawatt-hour. 

After midnight, the price will drop again to €90.05."

Í Bretlandi hefur heildsöluverð á gasi hækkað sexfallt síðastliðið ár og reiknað er með að rafmagnreikningar hækki um fast að 40% á næstu 12. mánuðum, jafnvel meir.

Sumir notendur hafa fest raforkuverð til lengri tíma (og borga jafnan hærra verð en aðrir) en margir greiða markaðsverð á hverjum tíma (sem hefur gjarna verið ódýrara til lengri tíma).

En orkufyrirtæki sem hafa mikið selt á föstu verði hafa einmitt lent í vandræðum og sum farið á höfuðið, sbr þessa frétt Bloomberg.

Flestar spár eru á þann veg að veturinn muni verða Evrópubúum erfiður í orkumálum, verð hátt og hugsanlegur orkuskortur.

Lítið má út af bregða og þó að framleiðslugetan sé til staðar eru mörg eldri orkuver þannig úr garði gerð að framleiðsla í þeim borgar sig ekki með hækkuðum CO2sköttum.

Fyrirsjáanleiki í raforkuverðlagningu getur vissulega skapað Íslendingum tækifæri.

En hvort að Íslendingar hafa áhuga á að nýta sér slíkt tækifæri er annað mál og alls óvíst.  

En það kemur m.a. í ljós þegar þeir greiða atkvæði á laugardaginn. 

 

 

Íslenska orkan eftirsótt

Kosið í Kanada - Sigur, en vonbrigði fyrir Trudeau

Kanadabúar gengu til kosninga í gær. Úrslitin eru ekki enn að fullu ljós, enda mörg atkvæði greidd utankjörstaða og send í pósti.

Þó hafa meginlínur komið í ljós og breytingin er ekki mikil.  Frjálslyndi flokkurinn (Liberal Party) og minnihlutastjórn hans undir forsæti Justin Trudeau heldur velli, en nær ekki þeim meirihluta sem hann vonaðist eftir og kannanir bentu til þegar boðað var til kosninga.

Rétt eins og í síðustu kosningum er Frjálslyndi flokkurinn með flest þingsæti, en færri atkvæði heldur en Íhaldsflokkurinn (Conservatives) sem hefur næst flest þingsæti.

Eitt af því sem hefur vakið athygli er að næsta víst er að Frjálslyndi flokkurinn fái 1. þingsæti í Alberta.

En í heild sinni hafa kosningarnar, sem boðað var til með stuttum fyrirvara þegar Frjálslyndi flokkurinn hafði gott forskot í könnunum (í kringum 10%) engu breytt.  Flokkurinn hafði vonast eftir hreinum meirihluta.

Það er líka rétt að taka eftir að, Flokkur fólksins (sem telja má klofning út úr Íhaldsflokknum), fær hvergi nóg til að fá þingsæti, en hafði hafði nokkur þingsæti af Íhaldsflokknum, ef flest atkvæði hans eru talin hafa fallið þangað (sem er líklegt, en ekki hægt að fullyrða um). En í einstaka kjördæmum fékk hann ríflega 15% ef ég man rétt.

En víða má sjá skoðanir viðraðar að ekkert hafi áunnist í þessum kosningum, nema að þjóðin sé klofnari og heiftúðugri í garðs hvers annars en nokkru sinni fyrr.

Hér má sjá hvernig staðan er þegar þetta er skrifað, og hvað reiknað er með að hver flokkur fái marga þingmenn.

Frjálslyndi flokkurinn     32,2%              158

Íhaldsflokkurinn           34%                119

Nýi lýðræðisflokkurinn    17,7%               25

Quebec blokkin            7,7%                32

Flokkur fólksins          5,1%                 0

Græningjar                2,3%                 2

Aðrir                     0,9%                 0

Eins og glöggir menn sjá þá er ekki hægt að segja að samræmi sé á milli prósentu atkvæða og fjölda þingmanna.

En slík niðurstaða er alls ekkert sem þarf að koma á óvart þar sem einmenningskjördæmi eru kosningafordæmið.

Sjálfsagt yrði þessi niðurstaða mörgum Íslenskum stjórnmálaspekingum tilefni til þess að segja að það sé lýðræðið sé alvarlega brogað í Kanada.  En þetta er einfaldlega það kosningakerfi sem þjóðin hefur valið sér.

Þó er vissulega skiptar skoðanir um núverandi kerfi og eitt af kosningaloforðum Trudeau´s í kosningunum 2015 (þá vann hann meirihluta) var að skipta yfir í hlutfallskosningu.  En það loforð gleymdist fljótt, því hann hefur haft hagsmuni af núverandi kerfi bæði í kosningunum 2019 og nú.

En eins og um margt annað eru verulega skiptar skoðanir um núverandi kerfi, eða hvernig sé best að breyta.

En væri hlutfallskosningar viðhafðar, væri Íhaldsflokkurinn stærsti flokkurinn, örlittlu stærri en Frjálslyndi flokkurinn.

En i stóru og víðfeðmu landi eru ekki einfalt að setja upp kerfi sem sættir öll sjónarmið.

P.S. Var rétt í þessu að heyra fréttalestur á Bylgjunni frá í morgun, þar sem fullyrt var að Frjálslyndi flokkurinn hefði fengið flest atkvæði.  Þannig skolast staðreyndir til.

Verðbólga og gjaldmiðlar - Er hærri verðbólga á Eurosvæðinu en Íslandi?

Það hefur oft mátt heyra að Íslenska krónan sé verðbólguvaldandi.  Því hefur líka oft verið haldið fram að verðbólga landa með sama gjaldmiðil verði svipuð eða jafnvel sú sama.

Hvorugt er rétt.

Smærri gjaldmiðlum er vissulega hættara við gengissveiflum en þeim stærri, ekki síst ef atvinnulífið byggir á fáum stoðum. Það getur valdið verðbólgu eða dregið úr henni, en verðbólga þekkist ekki síður á stærri myntsvæðum og er gjarna misjöfn innan þeirra.

Núna er verðbólga á uppleið í mörgum löndum, enda hefur "peningaprentun", eða "magnbundin íhlutun" eins og þykir fínt að kalla það, verið "mantra dagsins".

Þannig er verðbólga í Bandaríkjunum hærri en á Íslandi, verðbólgan í Kanada er svipuð þeirri Íslensku og í Eurosvæðinu eru bæði lönd með lægri verðbólgu og hærri en Ísland.

(Áður en lengra er haldið er rétt að taka fram að fyrirsögnin er að því marki röng, að meðaltals verðbólga á Eurosvæðinu er lægri en á Íslandi, en þar eru lönd með hærri verðbólgu en Ísland. En hærri verðbólga finnst á Eurosvæðinu.)

Hér miða ég við verðbólgutölur frá "Hagstofu Evrópusambandsins", enda fer best á að nota tölur þar sem sami grundvöllur er notaður.

Þar er verðbólga á Íslandi hvoru tveggja í júlí og ágúst 3.7%.  Í Eistlandi er hún hins vegar 4.9 og 5% í sömu mánuðum.

Euroið virðist ekki halda verðbólgu þar niðri.

Verðbólgan í Grikklandi er hinsvegar aðeins 0,7 og 1,2% í þessum mánuðum, enda ríkti þar verðhjöðnun framan af ári.

Í Belgíu jókst verðbólga skarpt í ágúst og er nú 4.7%, 5% í Litháen, 3.4% í Þýskalandi. Meðaltals verðbólga á Eurosvæðinu er hins vegar 3%, en Írland er eina landið sem sú tala gildir um.

Það hlýtur því að vera ljóst að það er ekki gjaldmiðillinn sem skapar verðbólgu né verður hún sú sama á myntsvæði.

En stýrivextir í öllum löndum á Eurosvæðinu eru þeir sömu, það þýðir ekki að vextir á húsnæðislánum eða öðrum lánum séu eins á milli landa.  Stýrivextir eru langt frá því eina breytan þegar slíkir vextir eru ákveðnir.

Það er vert að hafa þetta í huga þegar hlustað er á Íslenska stjórnmálamenn í kosningahug.

 

 

Fyrir 60 árum

Það var aðfararnótt 13. ágúst að hafist var handa við að byggja Berlínar Múrinn. Bygging hans var samþykkt á Þingi Alþýðunnar (Volkskammer) í hinni "sósíalísku paradís" sem Austur Þýskaland var.

Í fyrst var hann lítið meira en staurar og gaddavír, en fljótlega var hann byggður úr meiri og öflugri efnum.

Fyrst hleðslusteinum og síðar steyptum einingum allt að 5 metra háum. Þróun múrsins hélt áfram allt til þess að hann féll 1989, var gerður tvöfaldur, með jarðsprengjum, hreyfiskynjuðum vélbyssum, varðturnum, varðhundum og ljóskösturum, að ónefndum þúsundum varðmanna.

Hvaða ógn beindist allur þessi viðbúnaður gegn?

Jú, því að almenningur skyldi vilja yfirgefa hina "sósíalísku paradís" sem Austur Þýsk yfirvöld töldu sig hafa byggt upp.

Ekki til að verjast innrás, ekki til þess að verjast að óboðnir gestir kæmust inn í landið, heldur til þess að hindra að "þegnarnir" gætu sótt sér frelsi.

Því öreigarnir eru víst nauðsynlegir fyrir sósíalismann, það gengur ekki að láta þá flýja.

Austur Þýskaland enda "útvörður sósíalismans".

En áður en "Múrinn" var reistur var talið að í kringum 2.5 milljónir hafi flúið sósíalismann og leitað betra lífs í Vestur Þýskalandi.

Það voru ekki síst þeir sem voru betur menntaðir, sem leituðu Vestur. En auðvitað voru það einstaklingar af öllum stéttum og stöðu sem flúðu. 

Sá sem fyrstur flúði yfir múrinn var A-Þýskur hermaður.

Það að flýja sósíalismann fer ekki í manngreiningar- eða stéttaálit, heldur snýst fyrst vilja, ásetning, hugrekki og þrá eftir frelsi og betri kjörum.

Múrinn var ekki reistur til varnar Austur Þýsku þjóðinni, honum var ætlað að loka hana inn í landinu.

Tölur eru á reiki, en gjarna er talað um að að í það minnsta sex hundrað einstaklingar hafi týnt lífinu við að reyna að komast yfir Múrinn (ekki bara í Berlín, heldur á landamærunum í heild).

En ríflega 5000 eru taldir hafa náð markmiðinu og komist yfir múrinn, í gegnum hann eða undir hann.  Flestir á fyrri árum Múrsins, en hann var stöðugt endurbættur og drápstæki tengd honum bætt og fjölgað.

Múrinn og Stasi, var það sem hélt Austur Þýskalandi saman í kringum 40 ár.  Stasi hafði í kringum 90.000 starfsmenn, tvöföld sú tala voru uppljóstrarar tengdir stofnuninni.  Samanlagt var það ca 1.7% af íbúafjöldanum.

 

 

 

 

 

 

 

Imagine - grínútgáfa

Fékk þetta myndband sent fyrir fáeinum tímum.  Vel gert og má vel hafa gaman af því.

 

 

 Með fylgdi svo þetta "meme" þar sem frasinn er eignaður Stalín, þó að hann hafi aldrei sagt þetta.

En grínið er oft gott, þó að það sé ekki satt.

 

Að upplifa Nýsjálensku leiðina

Það hefur all mikið verið rætt um "Nýsjálensku leiðina" á Íslandi undanfarna mánuði hvað sóttvarnir varðar.

Sitt hefur oft sýnst hverjum, eins og eðlilegt getur talist, en Íslendingar virðast gjarna vera hrifir af "erlendum leiðum", og telja oft að hægt sé að yfirfæra þær yfir á Íslenskt samfélag án mikillar "staðfærslu".

Nú fyrir stuttu birtist grein á vef Vísis, þar sem upplifun heimamanns á Nýja Sjálandi er lýst.

Það er ekki hægt að segja að hann telji aðgerðir þarlendra stjórnvalda til fyrirmyndar.

Ef til vill er lykilsetningin í greininni:

"Mér finnst því rétt, ef ætlunin er að skoða „nýsjálensku leiðina“ af alvöru, að tína til sumar fórnirnar sem við Nýsjálendingar höfum þurft að færa og gerum enn."

En ég hvet alla sem hafa áhuga á slíkum aðgerðum að lesa greinina og kynna sér sjónarhorn höfundar hennar.

 

 

Vinstri græn og samstarfið

All nokkuð hefur verið skrifað um mikið óþol stuðningsmanna VG við samstarfinu við Sjálfstæðisflokkinn.  Í sjálfu sér er ekki erfitt að skilja að það er ef til vill ekki það sem stuðningsmenn flokksins kysu helst.

En ef gengið er út frá því að óraunhæft sé að VG nái hreinum meirihluta, með hvaða flokkum skyldu stuðningfólkið helst vilja samstarf?

Vissulega kvarnaðist úr þingflokknum þegar leið á kjörtímabilið, enda var ekki sátt um ríkisstjórnarsamstarfið frá upphafi.

Augljóslega hefur VG eitthvað þurft að gefa eftir, eins og ég held að flestir geti tekið undir að hinir flokkarnir hafa þurft að sætta sig við málamiðlanir sömuleiðis.

Það er vert að gefa því gaum að Vinstri græn hafa aðeins tekið þátt í stjórnarsamstarfi í tvígang.

Það er nú með Sjálfstæðis- og Framsóknarflokki og svo áður með Samfylkingunni.

Hvernig skyldi stuðningsfólk VG leggja mat á þessar tvær ríkisstjórnir sem flokkurinn hefur starfað í?

Hvað "hurfu" margir þingmenn flokksins á braut í hvoru tilfellinu um sig? 

Hvað missti VG stóran hluta fylgis síns eftir samstarfið við Samfylkingu?  Er hætta á að það fylgistap verði "toppað" nú?

Hvað þurftu Vinstri græn að gefa eftir í því stjórnarsamtarfi?  Var það alltaf ætlun flokksins að sækja um aðild að Evrópusambandinu? 

Svona má lengi ræða hlutina, en það voru vissulega skiptar skoðanir um samstarfið við Samfylkinguna ef ég man rétt.

Það er enda ekkert óeðlilegt að allir þurfi að gefa sitthvað eftir í ríkisstjórnarsamstarfi.  Ég held að það hafi Vinstri græn ekki gert í meira mæli en hinir samstarfsflokkarnir í núverandi ríkisstjórn og enn síður sé miðað við styrkleika.

En pólítík er list hins mögulega og flokkar reyna að sneiða hjá "ómöguleikanum".

Ríkisstjórnarsamstarf hlýtur alla jafna að taka mið af því sem er gerlegt og því sem er í boði.

P.S. Til að forða öllum misskilngi er rétt að taka fram að ég er ekki og mun líklega aldrei verða stuðningsmaður VG.

En finnst einfaldlega fróðlegt að fylgjast með umræðum um þann flokk eins og aðra flokka.

 

 

Fyrir 100 árum

Það var fyrir 100 árum.  Oft er miðað við þann 27. júlí 1921. Þá hófst "manngerð" framleiðsla Insulins. 

Eins og oft var upphaf slíkra uppgötvana "lágstemmt", Dr. Frederick Banting notaði insulin unnið úr brisi hunds til að halda öðrum hundi á lífi.

Stuttu síðar var var byrjað að vinna insulin úr brisi nautgripa.

Það voru Dr.Frederick Banting og aðstoðarmaður hans Charles Best sem unnu að rannsókninni. 

En Dr. Banting, ásamt yfirmanninum, prófessor J.J.R. Macleod, hlutu nóbelsverðlaunin 1923 fyrir "uppgötvunina".

En Dr. Banting deildi verðlaunafé sínu með Best, og Macleod deildi sínu með prófessor James B. Collip, sem tók þátt í betrumbæta framleiðslu insulinsins.

Enginn þeirra hélt "patenti" fyrir vinnu sína við uppgötvun sína á insulini, heldur fékk háskólinn í Toronto réttindin.  Þó að samkomulagið innan hópsins hafi á stundum verið svo að lægi við handalögmálum, var enginn ágreiningur um það.

Fyrsti einstaklingurinn sem var gefið insulin, var 14. ára drengur, Leonard Thompson.  Það var 11. janúar 1922.  Blóðsykur hans lækkaði en sár myndaðist á stungustaðnum og "ketones" var enn við hættumörk.

Collip lagði hart að sér við að einangra "insulinið" betur og þann 23. janúar fékk Leonard aðra sprautu með engum augljósum hliðarverkunum.

Í fyrsta sinn var sykursýki 1 ekki dauðadómur.

Leonard lifði í 13. ár til viðbótar en lést 26. ára að aldri af völdum lungnabólgu.

Á meðal fyrstu sjúklinga sem fengu insulin var Teddy Ryder. Hann hafði greinst með sykursýki 1 4.ára.  5. ára gamall var hann í kringum 12. kg að þyngd og var ekki talinn eiga nema fáa mánuði ólifaða.

Hann lést árið 1993, þá 76 ára að aldri.  Þegar hann lést hafði enginn notað insulin í lengri tíma.

Teddy og Dr. Banting skrifuðust á á meðan báðir lifðu (Dr. Banting lést í flugslysi 1941).

Insulin lengdi líf Teddy um ríflega 70 ár, án þess að sykursýki háði honum verulega.

Hér hefur eins og gefur að skilja aðeins verið tæpt á því helsta. 

Afrek þeirra, Banting, Best, McLeod og Collip byggði að hluta til að athugunum og rannsóknum fjölmargra sem á undan þeim komu.

Á eftir þeim hafa einnig fylgt ótal vísindamenn sem hafa þróað insulin og þannig gjörbreytt lífi sykursjúkra.

Uppgötvanir tengdar insulini hafa í það minnsta tengst 2. öðrum nóbelsverðlunum.

Myndin hér til hliðar er af einu bréfana sem Teddy sendi Dr. Banting.  Ofar er mynd af rannsóknarstofu þeirra Dr. Banting og Best.

Neðst á síðunni er stutt myndband, eitt af fjölmörgum sem Kanadíska sjónvarpið (CBC) hefur gert af eftirminnilegum atburðum í sögu Kanada.  Dr. Banting er gjarnan talinn meðal merkustu Kanadamanna sem hafa lifað og þjóðin stollt af uppgötvuninni.  Mynd af insulin glasi prýðir m.a. ásamt öðru, 100 dollara seðil landsins.

 

 

 

 

 

 

Kímnigáfa gegn ofsóknum og alræði

Það ætti enginn að vanmeta kímnigáfu eða húmor.  Jafnvel við verstu aðstæður reyna einstaklingar að nota kímnigáfuna til að brosat og gera kringumstæðurnar örlítið þolanlegri.

Jafnvel í útrýmingarbúðum þróaðist húmor, gjarna kolsvartur.

Í sósíalískum löndum hefur oft hárbeittur húmor þróast sem oftar en ekki hefur beinst að stjórnvöldum.

Á seinni hluta Bresnef tímabilsins gekk t.d. þessi brandari manna á meðal (þó að hann gæti líklega haft alvarlegar afleiðingar í för með sér, sagður röngum aðilum..)

Bresnef og Andropov (sem þá var yfirmaður KGB og seinna æðstráðandi Sovétríkjanna) fóru saman á veitingastað.

Þeir skoðuðu matseðlana af mikilli ákefð.

Loks sagði Andropov:  Ég ætla að fá steik.

Þjónnin skrifaði það samviskusamlega niður og sagði svo:  Og grænmetið?

Andropov svaraði um hæl:  Hann ætlar líka að fá steik.

(Seinna meir var þessi brandari svo endurunninn, um þá félaga Putin og Medvedev).