"Brexit" - Ríflega fjórum mánuðum síðar

Nú eru rúmlega fjórir mánuðir liðnir frá því að Bretar samþykktu í þjóðaratkvæðagreiðslu að yfirgefa Evrópusambandið.

Þær heimsendaspár sem haldið var að almenningi fyrir atkvæðagreiðsluna hafa ekki ræst, en svo að fyllstu sanngirni sé gætt, er rétt að hafa í huga að hið formlega ferli er ekki hafið.

Og það er næsta víst að ef þessi dómur verður staðfestur af hæstarétti, mun ferlið tefjast, líklega verulega.

Það sem þó líklega mun knýja málið áfram er að enginn flokkur, líklega utan hugsanlega Íhaldsflokksins hefur áhuga á kosningum nú.

Verkamannaflokkurinn er í sárum (það var óvæntur "bónus" sem Íhaldsflokkurinn fékk með "Brexit" atkvæðagreiðslunni), og myndi hugsanlega horfa upp á fjöldaflótta til UKIP ef kosningar yrðu fljótlega, ekki síst ef þær yrðu haldnar vegna þess að Verkamannaflokkurinn hefði komið í veg fyrir "Brexit".

Frjálslyndi flokkurinn varð mjög illa út úr síðustu kosningum, er enn í sárum, en myndi ef til vill geta bætt sig örlítið.

UKIP er á góðri leið með að tortíma sér eftir brottför Nigel Farage, en hlutirnir gætu þó breyst verulega ef kosningar yrðu, hefði þingið hefði stoppað "Brexit". Farage myndi án efa snús aftur, það gæti gefið flokknum nýtt líf. 

En ef kosningar yrðu fljótlega, bendir allt til stórsigur Íhaldsflokksins.

En ef við snúm okkur aftur að því sem gerst hefur síðan "Brexit" var samþykkt.

Fyrirtæki og markaðir byggjast ekki hvað síst á væntingum, má halda því fram að þó nokkuð af þeim hörmungum sem "lofað" var að myndi hellast yfir Breta ættu að hafa látið á sér kræla.

Svo er þó ekki.

En vissulega hefur breska pundið veikst, og víst benda margir "Brexit" andstæðingar á það og segja að Bretar séu fátækari en áður.

Og því verður ekki neitað að pundið hefur vissulega lækkað, en það má halda því fram að það sé nákvæmlega það sem Bretar þurftu á að halda.

Um all langa hríð höfðu Bretar lifað um efni fram - þeir voru ekkert ríkari en þeir eru nú. Viðskiptajöfnuður var neikvæður og pundið var sterkara vegna erlends fés sem streymdi inn í landið, til fjárfestinga (ekki síst í húsnæði, sem hleypti upp verðinu) og í formi lána.

Íslendingar ættu að þekkja það nokkuð vel að sterkt gengi er ekki eintóm blessun. Mörg af stærstu ríkjum heims hafa enda staðið í óformlegri keppni um að lækka gengi gjaldmiðla sinna.

En stærsta spurningin er hvernig hugsanlegir samningar á milli Bretlands og Evrópusambandsins muni takast?

Eða takast þeir hreint ekki?

Því miður er æ fleira sem bendir í þá átt að samningar muni hreinlega ekki takast, eða þá ekki verða samþykktir af öllum þjóðum "Sambandsins". Aðild Breta muni hreinlega renna sitt skeið eftir að 2ja ára samningaviðræðum er lokið.

Bretar flytja út stærri hluta þjóðarframleiðslu sinnar til "Sambandslanda", en þau til Bretlands. Það liggur nokkurn veginn í augum uppi þegar horft er til stærðarmunarins. En "Sambandslöndin" hafa flutt meira til Brelands, en Bretar til þeirra, viðskiptamunurinn hefur legið "Sambandsmegin".

En ef engir samningar nást og tollar skella á, hvað gerist? Augljóslega munu vörur frá "Sambandinu" verða 25 til 30% dýrari (að jafnaði) í Bretlandi, en var fyrir atkvæðagreiðsluna. En breskar vörur munu verða á sama verði, eða hugsanlega ódýrari í "Sambandinu".

Það er því ekki ólíklegt að viðskiptajöfnuðurinn myndi flytjast yfir til Bretlands. Samdrátturinn er mun líklegri "Sambandsmegin".  Einnig er vert að horfa til þess, þó að engin reynsla sé komin á það, að Bretland mun líklega eiga auðveldara með að gera fríverslunarsamninga í framtíðinni en "Sambandið".

Staðan er sú nú, að það eru fyrst og fremst fyrirtæki "Sambandsmegin" sem finna fyrir erfiðleikum eftir "Brexit". Þar er að verki tímabær gengislækkun pundsins. Það má vissulega deila um hvað sé "rétt" gengi og hvort nú sé yfirskot eða hvort gengið eigi eftir að falla frekar.

Einna fyrst til að finna fyrir erfðiðleikunum voru fyrirtæki í landbúnaðargeiranum á Írlandi. Í frekar skrýtnum "tvisti", eru þau nú sum hver farin að hugleiða að flytja hluta af starfsemi sinnar til Bretlands.

Það eru vangaveltur sem eiga líklega eftir að endurtaka sig víða um "Sambandið", en að sjálfsgögðu einnig á hinn vegin, í Bretlandi.

Reyndar er "Sambandið" sjálft farið að finna fyrir þessu, enda borga Bretar nú framlag sitt með mun verðminni pundum en reiknað var með í áætlunum þess. Margir óttas ennfremur það tekjufall sem verður þegar Bretar fara út, enda greiddu þeir hæstu upphæð á íbúa allra aðildarríkja árið 2015.

Mikið hefur verið rætt um stöðu fjármálageirans í Bretlandi, margir vilja meina að hann verði fyrir þungu höggi standandi utan "Sambandsins" og fjármálafyrirtæki muni flytja frá Bretlandi í stórum.

Ég held að það sé óumflýjanlegt að störf úr fjármálageiranum muni flytjast frá London. En lang líklegast er að borgin haldi titli sínum sem fjármálahöfuðborg Evrópu. Störf munu flytjast til borga á við Frankfurt, Dublin, Vínar, Zurich, New York og Hong Kong.

En það getur engin evrópuborg keppt við London í "heildar umhverfi" fyrir fjármálafyrirtæki.

Svo má aftur deila um hvort að það sé gott eða slæmt að hlutfall fjármálastarfsemi í þjóðarbúinu dragist saman, en það er sjaldnast jákvætt þegar vel launuð störf hverfa úr landi.

En auðvitað verður þeirri spurningu hvort að Bretlandi komi til með að vegna betur innan eða utan "Sambandsins" aldrei svarað með 100% vissu. Það er einfaldlega ekki svo að við höfum "annað Bretland" sem heldur áfram í "Sambandinu" og við getum séð muninn eftir 10 ár eða svo.

Það er heldur ekki svo að "Sambandsaðild" sé eina breytan sem ákveður hvernig þjóðum vegnar í lífsbaráttunni.

Í kjölfar "Brexit" stendur Bretland frammi fyrir ótal mörgum valkostum og þarf að ákveða hverjir muni gagnast best.

Sömuleiðis er staðan þannig "Sambandsmegin", þar bjóðast ótal kostir, ótal leiðir og spurningin er hvað er ´rétt og hvað er rangt og um það eru auðvitað skiptar skoðanir.

En það sem skiptir meginmáli er að Bretland verður frjálsara til að marka sér sína eigin leið, með sína eigin pólítíkusa sem þeir sjálfir geta skipt um, dregið til ábyrgðar og lagt línurnar í kosningum.

Til lengri tíma er ég þeirrar skoðunar að það muni reynast þeim vel.

Það þýðir ekki að "gatan liggi greið", það er óvissa og ákveðnir erfiðleikar framundan, enda ekki einfalt mál að aðgreina sig frá bákni eins og "Sambandið" er.

Eins og staðan er nú virðist það algengt viðhorf að það þurfi að "hegna" Bretlandi, svona rétt eins og það hafi framið afbrot.

Það er óskandi að skynsamari raddir innan "Sambandsins" nái yfirhöndinni, og það verði ofan á að þjóðir geti átt gott samstarf, án þess að stefna að "æ nánari samruna".

Ef til vill ætti viðskiptasamningur Kanada og Evrópusambandsins að geta verið fordæmi í þá átt.  Við verðum að vona að aðildarríki "Sambandsins" samþykki og staðfesti hann fljótlega.

 

Er Brexit búið að vera?

Skynsamir Norðmenn?

Mikið er rætt um hvort að best sé fyrir Íslendinga að taka upp erlendan gjaldmiðil.  Þá ýmist með Evrópusambandsaðild eður ei.

Einn stjórnmálaflokkur lagði mikla áherslu á að festa krónuna við erlendan gjaldmiðil, euroið. Ég hef jafnvel heyrt verkalýðsforingja segja að það sé eins og tónlist í eyrum hans.

Eitt af þeim ríkjum sem Íslendingar tala gjarna um að ætti að taka til fyrirmyndar er Noregur. Þeim hefur enda að mörgu leyti tekist vel upp við að byggja upp sitt þjóðfélag.

Reyndar gengu hlutirnir svo langt að margir vildu taka upp norska krónu, og enn aðrir vildu hreinlega ganga Noregskonungi á hönd. Vildu að Ísland yrði fylki í Noregi. Það er þetta með að sagan endurtaki sig.

Fylgi við þá skoðun virðist hafa dregist saman, nokkuð í samhengi við olíuverð, þó líklega heldur skarpar ef eitthvað er.

En hvað gerðu Norðmenn þegar olíuverð féll skarpt?  Héldu þeir gengi krónunnar óbreyttu, eyddu þeir varasjóðum sínum til þess að verja krónuna?

Skyldi Norðmönnum ekki hafa flogið í hug að farsældin fælist í föstu gengi?

Þeir hafa "Sjóðinn" sem hefði getað varið krónuna þeirra falli, í það minnsta um all langa hríð.

En samt kusu þeir að láta krónuna falla.

En þýðir það ekki að norskur almenningur býr við skert kjör?  Vissulega, innfluttar vörur hafa hækkað, og norskir ferðalangar eru ekki "jafn ríkir", ferðist þeir til Eurosvæðisins, Bandaríkjanna nú eða Íslands.

En "skerðingin" lagðist jafnt á allar norskar krónur. Það var ekki svo að þeim fækkaði í launaumslögunum, en stæðu fullgildar í bönkunum.  Það er hins vegar leiðin sem þjóðir Eurosvæðisins fara.

En samfara verðfalli bæði olíu og norsku krónunnar hefur atvinnuleysi aukist, enda miklar uppsagnir í olíuiðnaðinum.

En aðrar útflutningsgreinar (t.d. útgerðir, fiskeldi og fiskvinnsla) hafa notið gengislækkunarinnar og dregið úr högginu. Og ferðaþjónusta hefur átt býsna góð ár, þrátt fyrir að dregið hafi úr fjölda viðskiptaferðalanga vegna samdráttar í olíunni.

Innovasjon Norge segir m.a. í skýrslu 2015:

Part of the reason for this increase is the low exchange rate, which boosts foreign tourists’ spending power in Norway, but the low exchange rate is not the only cause behind the increase in Norway’s share of international tourism.

Allt þetta þekkja líkega margir Íslendingar.

En svo er auðvitað hættan sem blasir við, að ef olíuverð hækkar, þá muni norska krónan styrkjast.

Sú er auðvitað einnig hættan sem blasir við Íslendingum nú, þegar krónan styrkist jafnt og þétt.

Ýmsir vilja koma í veg fyrir þá styrkingu með lagasetningu.

En það er líka spurning hvað gerist þegar höftin í kringum krónuna hverfa að mestu, hvort ekki verði meira jafnvægi á inn og útstreymi.

En hér fyrir neðan má sjá gengisþróun norsku krónunar gagnvart dollar og euroi síðastliðin 5 ár.